Avrupa Müslümanlarının, İslam aleminin, Türk dünyasının ve alışılmış ki Bosna Hersek’in Bilge Kral’ı Aliya İzetbegoviç vefat edeli 19 yıl oldu.
Eski Yugoslavya periyodunda Müslüman Boşnakların dini ve ulusal şuurunu uyandırmak için gayret eden ve bu uğurda iki sefer mahpusa atılan bağımsız Bosna Hersek’in birinci Cumhurbaşkanı İzetbegoviç, vefatının 19’uncu yılında anılıyor.
AA’nın haberine nazaran İslam şuurunun uyandırılması ve Müslüman Boşnakların ülkedeki öbür halklarla eşit sayılması için gençlik yıllarından itibaren gayret eden İzetbegoviç, Sırp ve Hırvatların Bosna Hersek’i ortalarında paylaşmak gayesiyle 1990’larda başlattığı taarruzlarda da ülkesinin bağımsızlığını muhafazayı başardı.
Bilge Kral’ın çocukluğu
Aliya İzetbegoviç, Mustafa ve Hiba çiftinin beş çocuğundan biri olarak 8 Ağustos 1925’te Bosanski Samac kentinde doğdu. 3 yaşındayken ailesiyle Saraybosna’ya taşınan ve eğitimini burada tamamlayan İzetbegoviç, daha gençlik devirlerinde Müslüman nüfusa yönelik ayrımcılıklara karşı çıkan isimler ortasında yer aldı.
İkinci Dünya Savaşı devam ederken Hırvatistan’daki faşist Ustaşa rejimi, Bosna Hersek’i ilhak ederek burada Bağımsız Hırvatistan Devleti’ni (NDH) kurdu.
Ülkedeki Müslümanlar “Hırvat” ilan edilirken, Yahudi, Sırp ve Romanlar büyük zulümlere maruz kaldı. Müslüman Boşnaklar ile rejimle tıpkı fikirde olmayan Hırvatlar da bu zulümden nasibini aldı. Öbür yandan, “ırkçı” Sırpların oluşturduğu Çetnik hareketi de faal olduğu bölgelerde Müslümanları katletmeye başladı. Çetniklerin ana gayesi, Sırp olmayan tüm milletleri bu coğrafyadan büsbütün temizlemekti.
İzetbegoviç, eski Yugoslavya Krallığı periyodunda, ana gayesi ülkedeki Müslüman Boşnakları dini ve ulusal bahislerde bilinçlendirmek olan “Genç Müslümanlar” isimli oluşumun öne çıkan isimleri ortasında yer aldı. Bu hareket, Müslümanların ülkedeki öbür etnik ve dini kümelerle eşit haklar elde etmesini amaçladığı üzere, Çetnik ve Ustaşaların yıktığı Müslüman konutlarının ve mescitlerin yine inşası için çalışıyordu.
İlk mahpus cezası
İkinci Dünya Savaşı’nın ardından kurulan Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti, faşizme galip gelse de dini ve ulusal bahislerde Müslüman Boşnakların sıkıntılarına tahlil olmadı. Ortalarında İzetbegoviç’in de bulunduğu “Genç Müslümanlar” oluşumunun birtakım üyeleri, “din şuurunun uyandırılması” istikametindeki faaliyetleri nedeniyle 1946’da tutuklandı. 21 yaşındaki İzetbegoviç, 3 yıl mahpus cezası aldı.
Cezaevinden çıktıktan sonra ziraat fakültesine kaydolan İzetbegoviç, 2 yıl sonra ise hukuk fakültesine geçip buradan mezun oldu.
Halida ile 1949’da evlenen İzetbegoviç’in Leyla, Sabina ve Bakir isimlerinde üç çocuğu oldu.
Marksist-Leninist görüşlere sahip Josip Broz Tito liderliğindeki eski Yugoslavya periyodunda de insan hakları gayretini sürdüren İzetbegoviç, “Preporod”, “Takvim” ve “Glasnik” üzere gazete ve mecmualarda kimliğini ifşa etmeden yazılar yazdı. İzetbegoviç yazılarını, çocuklarının baş harflerinden oluşan “LSB” mahlası ile yayınladı.
İslam dünyasının içinde bulunduğu durumla yakından ilgilenen İzetbegoviç, 1960’larda yazmaya başladığı “İslam Deklarasyonu” isimli yapıtını 1970’te yayınladı.
“Saraybosna Süreci” ve ikinci mahpus dönemi
Tito’nun 1980’de ölmesiyle Yugoslavya’da çok milliyetçi telaffuzlar yine ortaya çıktı. O yıllarda ceza kanununa “ifade suçu” da eklendi. İzetbegoviç, yazdığı “Doğu ve Batı Ortasında İslam” isimli yapıtı yayınlanmadan çabucak evvel, 1983’te beraberindeki 12 Müslüman aydınla tutuklandı.
“Saraybosna Süreci” olarak isimlendirilen tarihi dava başladı. İzetbegoviç ve başka Müslüman aydınlar, tabir kabahatinden ve organize örgüt kurarak düşmanca faaliyette bulunmaktan hatalı bulundu. İzetbegoviç’in mahkumiyet kararı, “İslam Deklarasyonu” isimli kitabındaki sözlerine dayandırıldı. İzetbegoviç, 14 yıl mahpusa mahkum edildi.
Cezaevinde geçirdiği devirde de yazmayı sürdüren İzetbegoviç, “Özgürlüğe Kaçışım – Zindandan Notlar: 1983-1988” isimli yapıtını burada kaleme aldı.
İzetbegoviç, 1988’de afla hür kaldı.
İzetbegoviç, 1990’da kurulan ve bugün de Bosna Hersek’teki en büyük Boşnak partisi pozisyonundaki Demokratik Hareket Partisi’nin (SDA) birinci genel lideri seçildi. SDA, birinci çok partili seçimde Bosna Hersek’te en çok oyu alırken, İzetbegoviç de eski Yugoslavya’daki 6 sosyalist cumhuriyetten biri olan Bosna Hersek’in lideri oldu.
Bosna Hersek’teki savaş
Yugoslavya, 1990’ların başında parçalanmaya başladı. Yugoslav Halk Ordusu (JNA) 1991’de Slovenya’da çatışmaları provoke ederken, kısa bir vakit sonra Hırvatistan’da da çatışmalar çıktı. Bu çatışmalar, 1991’de Bosna Hersek’in Ravno ve Popovo köylerine de sıçradı.
Yugoslavya’nın dağılma sürecine girmesiyle Bosna Hersek’te de bağımsızlık sıkıntısı gündeme geldi. Daha sonra Bosna’daki savaşta işlediği cürümlerden müebbet mahpusa mahkum edilecek olan Sırp siyasetçi Radovan Karadzic, bağımsızlık fikrine karşı çıkarken savaş olması halinde ülkedeki Müslümanların yok olacağını savunuyordu.
Tarihi “bağımsızlık” referandumu 29 Şubat-1 Mart 1992’de yapıldı. Bosnalı Sırpların büyük çoğunluğunun boykot ettiği referanduma katılanların yüzde 99,7’si bağımsız Bosna Hersek için “evet” dedi.
Referandumun akabinde JNA ve silahlandırdığı paramiliter Sırp kümeler, Bosna Hersek’in farklı kentlerinde taarruzlar başlattı. İzetbegoviç, tüm Bosnalıları bu taarruzlara karşı koymaya çağırıyor, bağımsızlık yanlıları İzetbegoviç’in liderliğinde çetin bir uğraş veriyordu.
Sırp paramiliter kümeler, bayan ve çocuklar dahil sivillere yönelik büyük katliamlar yapıyordu. Beşerler konutlarından sürülüyor, bayanlara tecavüz ediliyor, İslam’a ve Müslümanlara dair ne varsa yok ediliyor, toplama kamplarında sivillere akıl almaz azaplar yapılıyordu.
Ülkenin bağımsızlığını savunanlar, kuzeyde ve doğuda Sırplara karşı savaşırken, güneyde ve batıda ise Hırvatlarla çetin bir uğraş veriyordu.
Sırp güçleri tarafından 3,5 yıl kuşatma altında tutulan başşehir Saraybosna’nın yanı sıra Prijedor, Bijelina, Zvornik, Visegrad, Srebrenitsa, Foça üzere birçok kentte büyük katliamlar, soykırımlar yaşandı.
Bağımsız Bosna Hersek’in birinci Cumhurbaşkanı
Dayton Barış Mutabakatı ile 1995’te sona eren savaşın bilançosu çok ağır oldu. 200 bine yakın kişi hayatını kaybederken, 1 milyondan fazlası meskenlerini terk etmek zorunda kaldı.
Anlaşma ile Bosna Hersek iki entite (Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti) ile Brçko Özerk Bölgesi’ne ayrıldı. Bosna Hersek Federasyonu da 10 kantondan oluşacaktı.
İzetbegoviç, silahları sustursa da ülkeye karmaşık bir siyasi yapı getiren Dayton’a ait, “Bu adil bir barış değil lakin savaşın sürmesinden daha güzeldir.” sözlerini kullanmıştı.
Aliya İzetbegoviç, “bağımsız” Bosna Hersek’in birinci Cumhurbaşkanı ve daha sonra yeni siyasi yapıda Devlet Başkanlığı Kurulunun birinci Lideri oldu.
İzetbegoviç, 19 Ekim 2003’te vefat etti
Sağlık sıkıntıları nedeniyle 2000 yılında Devlet Başkanlığı Kurulundaki misyonundan istifa eden İzetbegoviç, partisinin 2001’deki kongresinde de genel başkanlığa aday olmayacağını açıkladı.
Bosna Hersek halkına memleketler arası arenada tanınan, bağımsız ve hâkim bir devlet bırakan Aliya İzetbegoviç, 19 Ekim 2003’te başşehir Saraybosna’da hayatını kaybetti.
Vefatından evvel İzetbegoviç’in son görüştüğü devlet adamı ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan oldu.
Cenazesine farklı ülkelerden 150 binden fazla kişinin katıldığı Boşnak başkan, vefatından evvel “şehitlerin ortasında mütevazı bir mezara defnedilmek istediğini” vasiyet etmesi üzerine Saraybosna’daki Kovaçi Şehitliği’ne gömüldü.
Fikir adamı kişiliğiyle de tanınan İzetbegoviç, arkasında “Doğu ve Batı Ortasında İslam”, “İslam Deklarasyonu”, “Özgürlüğe Kaçışım”, “Tarihe Tanıklığım” ve “Köle Olmayacağız” üzere eserler bıraktı.