Arapça’da “icat etmek, örneği olmaksızın yapıp ortaya koymak, inşa etmek” manalarına gelen “bd‘a” kökünden türeyen bid‘at, ‘daha evvel gibisi bulunmayıp sonradan ortaya çıkan (muhdes) şey’ anlamına gelir. “Bd‘a” kökünün bu kelamlık mânası Kur’ân-ı Kerîm’de de yer almıştır (el-Ahkāf 46/9; el-Hadîd 57/27). Bid‘at çıkarmaya ibtidâ‘, çıkaran yahut işleyen kimseye de mübtedi‘ denir.
Bid‘at biri geniş, oburu dar kapsamlı olmak üzere iki halde tanım edilmiştir. Geniş kapsamlı tarife nazaran bid‘at Hz. Peygamber’den sonra ortaya çıkan her şeydir. Bid‘atın kelamlık manasından hareketle yapılan bu tarife nazaran, dinî mahiyette görülen amel ve davranışlardan öbür günlük hayatla ilgili olarak sonradan ortaya çıkan yeni fikirler, uygulama ve âdetler de bid‘at sayılmıştır.
Neler Bidat sayılır?
Başta İmam Şâfiî olmak üzere Nevevî, İzzeddin b. Abdüsselâm, Mâlikîler’den Şehâbeddin el-Karâfî, Zürkānî, Hanefîler’den İbn Âbidîn, Hanbelîler’den Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Zâhirîler’den İbn Hazm bid‘atı bu halde kabul edenlerdendir. Bu tanımı benimseyen âlimler, görüşlerini Hz. Peygamber ve sahâbîlerden nakledilen kimi rivayetlere dayandırmaktadırlar. Meselâ Müslim, Nesâî, İbn Mâce üzere muhaddislerin naklettiği bir rivayette Hz. Peygamber, İslâm’da hoş bir çığır (sünnet-i hasene) açana o çığıra uyanlar bulunduğu sürece sevap verileceğini, makûs bir çığır (sünnet-i seyyie) açana da tıpkı formda günah yazılacağını söz etmiş, Hz. Ömer de teravih namazını topluca kılanları görünce, “Bu ne hoş bir bid‘attır” (Buhârî, “Terâvîḥ”, 1; el-Muvaṭṭaʾ, “Ramażân”, 3) demiştir.
İyi ve Makus Bid’atlar
Bid‘atı sonradan ortaya çıkan her şeyi içine alacak biçimde geniş kapsamlı olarak kabul eden âlimler, Hz. Peygamber’in bid‘atı reddeden hadisleriyle her evrede günlük hayata girmesi mecburî bulunan yenilikleri bağdaştırmanın yegâne yolu olarak onu, yapılmasında mahzur bulunmayan “iyi bid‘at” (bid‘at-ı hasene, bid‘at-ı mahmûde, bid‘at-ı hüdâ) ile yapılması yasaklanan “kötü bid‘at” (bid‘at-ı seyyie, bid‘at-ı mezmûme, bid‘at-ı dalâl) diye ikiye ayırmayı uygun bulmuşlardır.
Hadislerde reddedilen makus bid’atlardır
Kur’an’ı bir mushafta toplamak, teravih namazını cemaatle kılmak, minare ve medrese inşa etmek düzgün bid‘ata, kabirlerin üzerine türbe yapmak ve buralara mum dikmek de makus bid‘ata örnek olarak gösterilebilir. Bu anlayışa nazaran hadislerde reddedilen makûs bid‘attır.
Bid’atler ile alakalı kimi Hadisler
Âişe radıyallahu anhâ’dan rivâyet edildiğine nazaran, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
“Kim bizim bu dinimizde ondan olmayan bir şey ortaya çıkarırsa, o şey kabul edilmez.”
Müslim’in bir rivayeti şöyledir:
“Kim bizim dinimizde olmayan bir şey yaparsa o merduttur, makbul değildir.” (Buhârî)
