Böbrek yetmezliği, böbreklerin olağan fonksiyonlarını yerine getirememesi durumudur. Kronik böbrek yetmezliği ise ileri yaştakilere mahsustur, güzelleşemez, fakat birçok durumda olağan bir ömürle uyumlu hale getirilebilir.
Öte yandan akut böbrek yetmezliği gerçek ve vaktinde tedavi ile geri döndürülebilir, lakin süratle ilerlerse mevte bile yol açabilir. Teşhis için çeşitli testler gerekir.
Böbreklerin artık bedendeki su istikrarını ve tuz düzeylerini filtreleme ve koruma fonksiyonlarını yerine getirmemesi durumu böbrek yetmezliğidir. Böbrek yetmezliği, akut böbrek hasarı olarak da bilinen akut böbrek yetmezliğini söz eder. Kronik form ise kronik böbrek hastalığı ve böbrek yetmezliği olarak isimlendirilir.
Akut böbrek yetmezliğinde belirtiler birdenbire ortaya çıkar. Derin yorgunluk, ödem, hipertansiyon ve zihinsel karmaşa görülebilir.
Uygun vakitte ve uygun formda tedavi edilmezse, diyaliz yahut organ nakli gerektiren böbrek işlevlerinde geri dönüşü olmayan kayıplara yol açabilir. Hakikat bir müdahale ile birçok durumda uygunlaşmak mümkündür.
Kronik böbrek yetmezliğinde ise belirtiler çabucak hemen birebirdir, lakin vakitle kademeli olarak ortaya çıkar.
Böbrek yetmezliği belirtileri
Böbrek yetersizliğinin akut yahut kronik olmasına bağlı olarak belirtiler birdenbire yahut vakitle ortaya çıkar. İlerleme kademeli olduğunda, hastalar birinci belirtileri öbür hastalıklarla karıştırabilir.
Böbrek işlevindeki düşüş, yorgunluğa ve halsizliğe yol açar. Akut böbrek yetmezliğinde daima uyku hali varken, kronik böbrek yetmezliğinde uykusuzluk ile ilgili problemler olabilir.
Sıvılar uygun halde atılmadığı için bacaklarda, ayaklarda, göz altlarında ve ellerde su tutulması meydana gelir ve bu bölgelerde şişlik görülür. Akciğerlerde sıvı birikirse (akciğer ödemi) nefes almak zorlaşır ve hastanın hayatı tehlikeye girebilir.
Böbreklerin kanı temizleyememesi, dolanımda ziyanlı hususların kalmasına neden olur. Bu, beyin üzere hassas organlar için tehlikeli olan genel zehirlenmeye yol açar. Zihinsel karmaşa ve ağır hadiselerde koma ortaya çıkabilir.
Böbrek yetmezliğinde bedenin farklı kısımlarındaki tuz konsantrasyonu sağlıklı oranlarda olmaz ve bu da kramplara ve istemsiz kas kasılmalarına neden olur.
Böbrekler olması gerekenden daha az çalışıyorsa üretilen idrar ölçüsü olağandan düşük ve rengi daha koyu olur.
Kronik böbrek yetmezliğinde ağır kaşıntı, tırnaklarda değişiklikler ve hipertansiyon görülür. Böbrek yetmezliği her yaşta ortaya çıkabilirken, kronik böbrek hastalığı böbrek sıkıntıları olan yaşlıların tipik bir hastalığıdır ve 65 yaşından sonra ortaya çıkar.
Hastalığın direkt genetik nedenleri yoktur, lakin genetik kökenli bozukluklardan kaynaklanabilir. Birtakım idrar yolu bozuklukları düzeltilmezse tekrarlayan böbrek enfeksiyonlarına neden olabilir ve böbrek işlevlerinde düşüşe neden olabilir. Polikistik böbrek ve tip 1 diyabet böbrek yetmezliği riskini artıran doğuştan gelen bozukluklardır.
Böbrek yetmezliğinin nedenleri
Aldıkları kan ölçüsü yetersiz olduğunda, böbrekler akut yetmezliğe girebilir. Bu, çeşitli nedenlerden ötürü oluşur:
– Dolanımdan kan çeken çok fazla kanama.
– Çok yüksek ve uzun müddetli ateş yahut yanık nedeniyle dehidrasyon durumu.
– Kalp yetmezliği, kalbin damarlardan kan pompalama yeteneğini kaybettiği ve sirkülasyonun yavaşladığı bir hastalık.
– Şiddetli bir alerjik tepki nedeniyle anafilaktik şok yahut bir enfeksiyondan kaynaklanan septik şok. Bu durumlar kan basıncını süratle düşürür, tansiyon düşer ve böbrekleri tıkar.
Böbrek işlevi bir otoimmün hastalık yahut tümör nedeniyle de kaybedilebilir. Yahut bir damarı tıkayan trombüsün varlığı nedeniyle yahut bir enfeksiyon nedeniyle de akut böbrek yetmezliği ortaya çıkabilir.
Bazı ilaç zehirlenmeleri de böbrek yetmezliğine neden olur. Riskli ilaçlar ortasında kimi kanser ilaçları, çeşitli antibiyotikler, lityum ve antienflamatuarlar bulunur. Zehirlenme, ağır metaller yahut bilinçsiz kullanılan ilaçlar nedeniyle böbrek işlevi bozulabilir.
İdrar yolu bozuklukları da önemli hasara neden olabilir. Örneğin idrarın fizyolojik olarak akmasını engelleyen bir kitle (taş yahut tümör) olduğunda böbrek hasar alabilir. Benzeri formda, büyümüş bir prostat (prostatik hipertrofi) idrarı hapsederek idrar yolunu sıkıştırabilir ve böbrek yetmezliğini tetikleyebilir.
Böbrek yetmezliğinin evreleri
Kronik böbrek yetmezliği olan hasta, tedavinin gelişimini ve aktifliğini pahalandırmak için vakit içinde izlenmelidir. Bu maksatla en sık kullanılan testler idrar kreatinin, idrar nitrojen ve sodyum, kan gazı tahlili ve natriüretik peptid tip B (BNP) testleridir.
Amaç, ilaç tedavisi ve ömür usulü değişiklikleriyle böbrek işlevindeki düşüşü yavaşlatmaktır.
Hastalığın evresini sınıflandırmak için kullanılan parametre glomerüler filtrasyon suratıdır (GFR):
Aşama 1: Olağan yahut hafif artmış GFR ile böbrek hasarı (semptom yok).
Aşama 2: GFR’de hafif bir azalma ile böbrek hasarı (semptom yok).
Aşama 3a: GFR’de orta derecede azalma (45-59 mL/dak).
Aşama 3b: Anemi ve asidoz ile bağlantılı olabilen GFR’de (30-44 mL/dk) orta derecede azalma.
Aşama 4: Ön diyalizin başlatılmasını gerektiren GFR’de (15-29 mL/dk) önemli azalma.
Aşama 5: Diyaliz yahut böbrek bakli gerekli olduğu son etap (GFR 15 mL/dk’dan az).
Akut böbrek yetmezliğinde ise belirleyici taraf vakittir. Tedavi yanlışsız olsa bile geç başlanırsa istenen sonucu vermeyebilir. Bu durumlarda hasta böbrek işlevini geri kazanamayabilir ve bu nedenle diyalize yahut nakile gereksinim duyabilir.
Bu nedenle yaklaşım çokludur ve şunlardan oluşur:
– Sirkülasyondaki toksin düzeylerini çabucak azaltmak için süreksiz diyaliz sistemleri ile bile filtreleme aktivitesinin onarımı.
– Altta yatan nedenin tedavisi.
– Hastanın hayatı için riskli sonuçlara müdahale (akciğer ödemi, elektrolit dengesizlikleri, kan asidoz).
– Tuz ve su istikrarı izlenir. Hasta susuz kalmışsa (işaret berbat kokulu idrar olabilir) verilir ve ayaklarında, bacaklarında, ellerinde ve gözlerinde şişlik varsa diüretikler verilir.
Böbrek yetmezliğinde beslenme ipuçları
Beslenme böbrek sıhhatinin korunmasında çok kıymetli bir rol oynar. Yenilen ve içilen her şeyin kalitesi ve ölçüsü böbreklerin yapması gereken iş ölçüsünü belirler.
Böbrek yetmezliği olan şahıslar için şahsileştirilmiş bir diyet oluşturan bir beslenme uzmanına danışmak gerekir. Lakin, her durumda geçerli ve yasak besinler vardır.
Sağlıklı bir kiloya ulaşmak ve bunu korumak değerlidir ve değiştirildiğinde böbrekler için riskli metabolik problemlere işaret edebilecek tüm parametreler, kan şekeri, kolesterol ve trigliseritler denetim altında tutulmalıdır.
Tuzu azaltın
Tuz ölçüsünü mümkün olduğunca azaltmak gerekir. Tüketilen tüm hazır besinler büyük ölçülerde tuz içerir. Masaya oturduğunuzda bunu dikkate almanız gerekir. İşlenmiş besinler azaltılmalı ve yemek masasında tuzluk kullanılmamalıdır.
Ayrıca tuzun yerini alabilecek limon suyu, baharatlar ve tatlandırıcıların kullanılması da yararlıdır. Bulyonlar, işlenmiş etler ve salamuralar tüketilmemelidir.
Proteini sınırlayın
Sağlıklı bir diyette, kâfi protein alımı kuraldır, fakat çoka kaçmak sorun oluşturabilir. Proteinlerin sindirimi, olağanda idrarla atılan, lakin böbrek rahatsızlığı olan bireylerde kanda biriken toksik bir unsur olan üre üretir.
Et, balık ve süt eserleri tüketiminin azaltılmasının yanı sıra, tıbbi gayeli, üretilen özel protein içermeyen besinlerin kullanılması gerekebilir.
Fosfor
Ayrıca kuru baklagiller, kuruyemişler, çikolata, kakao, peynir, karaciğer ve yumurta sarısında bulunan fosfor alımını sınırlamak gerekir.
Taze meyve ve sebzeler, potasyum bakımından güçlü olduklarından ileri evre hastalık durumları dışında serbestçe yenebilir.
Yeterli su için
Ne kadar ve hangi su içilmelidir? İleri kademelerde hekimler, hastaların susuzluğu gidermek için muhakkak gerekli olan hacimde asgarî seviyede mineralli su (yani çok az çözünmüş tuz içeren) içmelerini tavsiye eder.
Bunun haricinde sağlıklı şahıslar günde 8-10 bardak su içmelidir.