Osteoporoz, hastaları küçük darbelerin bile neden olduğu kırıklara yatkın hale getiren, değişen kemik yapısı ile düşük kemik yoğunluğudur. Osteoporoz, yaşlanma süreciyle bağlı doğal bir süreçtir.
Hayat uzunluğu, kemikler daima olarak yeni kemik inşa edebilmek için parçalanır ve tekrar oluşturulur. Fakat 30 yaşından itibaren kemiklerin imali artık parçalanma suratı kadar süratli olmaz.
Osteoporoz, bayanlarda yaygındır ve cinsiyet hormonlarında azalma ile bağlıdır. Örneğin, osteoporoz tipik olarak menopozdan sonra tehlikeli olmaya başlar. Bayanlarda, östrojen düzeylerindeki düşüş nedeniyle menopozdan sonra kemik kütlesi kaybı hızlanır, bu nedenle osteoporoz öncelikle menopoz sonrası bayanları tesirler.
Erkeklerde testosteron (erkek cinsiyet hormonu) üretimi 30 yaşından sonra yalnızca küçük ve kademeli bir azalma gösterir, bu nedenle erkeklerde osteoporoz bayanlara nazaran daha geç ve daha küçük bir oranda ortaya çıkar. Bu tıpkı vakitte erkeklerin ekseriyetle bayanlardan daha yüksek bir kemik kütlesine sahip olması nedeniyle de olur.
Osteoporoz için risk faktörleri
Osteoporoz riski, büyük ölçüde bireyin 35 yaşına kadar ne kadar kemik kütlesi kazandığına ve daha sonra kemik kütlesini ne kadar çabuk kaybetmeye başladığına bağlıdır. Azamî kemik kütlesi ne kadar büyük olursa, yaşlılıkta kemik kaybının osteoporoz kademesine ilerlemesi o kadar az muhtemeldir.
Sağlıklı kemik oluşumu, diyette kâfi D vitamini ve kalsiyum gerektirir. D vitamini, kalsiyumun bağırsaktan emilmesi için gereklidir ve kalsiyumun kendisi, kemiğin bir bileşeni olmasının yanı sıra, kemik oluşumunu uyarır. Yetersiz D vitamini ve kalsiyum alımı osteoporoz riskini artırır.
Osteoporozun neden olduğu kırıklar bayanlarda erkeklere nazaran iki kat daha sık görülür. Bunun nedeni, bayanların esasen daha düşük kemik kütlesine sahip olmaları, daha uzun yaşamaları ve 45-55 yaşları ortasında menopoza girmeleridir. Lakin 75 yaşın üzerinde osteoporoz bayanlarda olduğu kadar erkeklerde de yaygındır.
Osteoporoz için risk faktörleri şunlardır:
Yaş
Bir kişi ne kadar yaşlıysa, kemikleri o kadar zayıftır ve osteoporoz riski o kadar yüksektir.
Genetik
Osteoporoz riski ailesel birikimle de alakalıdır. Osteoporozlu bir ebeveyniniz yahut kardeşiniz varsa, bilhassa osteoporoz kırıklarla alakalıysa riskiniz de daha yüksektir.
Vücut şekli
Zayıf yahut kısa uzunluklu hastalar, daha düşük kemik kütlesine sahip oldukları için daha yüksek bir osteoporoz riskine sahiptir.
Sigara içmek
Sigara içmenin osteoporoz gelişimindeki rolü tam olarak açık değildir, lakin sigara, östrojen üretimini baskılayarak ve kalsiyum emilimini azaltarak kemikleri zayıflatır.
Cinsiyet hormonlarının miktarı
Bireyin kemikleri ne kadar çok cinsiyet hormonuyla karşılaşırsa, osteoporoz riski o kadar azalır. Bayanlarda erken adet görme, sistemli adetler ve geç menopoz riski azaltmaktadır. Menopoz öncesi yumuralıkların alınması osteoporoz riskini artırır. Ortalamanın altında testosteron düzeylerine sahip erkekler de yüksek risk altındadır.
Beslenme, sindirim ve emilim bozuklukları
Anoreksiya nervoza (aşırı zayıflık) yahut bulimia (anormal çok yeme ve akabinde sık kusma) olan bireylerde osteoporoz riski artar. Midenin kıymetli bir kısmının ameliyatla alınması, iltihaplı bağırsak hastalıkları (örneğin Crohn hastalığı ) bedenin kalsiyumu emme yeteneğini de azaltabilir.
Steroidler
Steroid ilaçların (örn. prednizon, kortizon, prednizolon, deksametazon) uzun vadeli kullanımı kemiklere ziyan verebilir. Bu ilaçlar ekseriyetle astım, romatoid artrit ve sedef hastalığını tedavi etmek için kullanılır. Uzun vadeli steroid tedavisine gereksiniminiz varsa, hekiminizle daima olarak kemik yoğunluğunuzu denetim etmeniz ve kemik kaybı durumunda buna karşı vaktinde tedbir almanız değerlidir. Bedenin steroid hormonlarını çok ürettiği Cushing hastalığı, ilaç kullanımına bağlı olarak benzeri bir duruma yol açmaz.
Tiroid ve paratiroid hiperaktivitesi
Çok fazla tiroid hormonu (tiroksin) ve paratiroid hormonu (paratiroid hormonu) da kemik kaybına neden olabilir.
Diüretikler
Vücutta çok sıvı tutulmasını tedavi eden ilaçlar (diüretikler) sık kullanıldığında böbrekler yoluyla kalsiyum kaybını artırarak osteoporoza neden olabilir.
Diğer ilaçlar
Heparin, metotreksat ve kimi anti epileptik ilaçlar ile alüminyum içeren antasitler de kemik kaybına yol açabilir.
Meme kanseri
Meme kanseri olan bayanlar, bilhassa kemoterapi alıyorlarsa, aromataz inhibitörleri (örneğin östrojen üretimini engelleyen anastrozol, letrozol, eksemestan) alıyorlarsa yahut menopoz sonrası iseler osteoporoz riski yüksektir.
D vitamini eksikliği ve düşük kalsiyum alımı
D vitamini eksikliği yahut düşük kalsiyumlu diyet, kemik oluşumunu engellediği ve düşük kemik yoğunluğuna yol açtığı için osteoporoz gelişiminde kıymetli bir rol oynar.
Hareketsiz hayat tarzı
Fiziksel olarak etkin çocuklar (yeterli ölçüde D vitamini ve kalsiyum tüketirlerse) daha yüksek kemik yoğunluğuna sahiptir. Her türlü antrenman tesirlidir. Ömür uzunluğu hareket etmek her yaşta kemik kütlesini artırabileceğinden çok kıymetlidir. Halihazırda gelişmiş osteoporoz durumunda, hareket ölçüsü elbette dikkatli bir biçimde artırılmalıdır.
Alkol kullanımı
Erkeklerde alkolizm, osteoporozun önde gelen nedenlerinden biridir. Çok alkol tüketimi kemik oluşumunu azaltır, kalsiyumu emme yeteneğini olumsuz tesirler ve alkolün idrar söktürücü tesirinden ötürü kalsiyum kaybına neden olur.
Osteoporoz tedavisi için 2 vitamin ve 2 mineral
Osteoporoz sürecini yavaşlatabileceğimiz besinler vardır ve bunlar ayrıyeten osteoporoz tedavisine yardımcı olur.
İşte osteoporoz tedavisi için 2 vitamin ve 2 mineral.
Kalsiyum
Vücutta en fazla kalsiyumu kemikler içerir. Bedende bulunan kalsiyumun yüzde 99’u kemiklerde depolanır.
Kalsiyum birçok biyokimyasal ve metabolik süreçte hayati bir mineraldir. Örneğin kalbin sağlıklı çalışması, sağlıklı ve güçlü kemik yapısı, kas kasılması, hormon üretimi vb. için kalsiyum gerekli bir elementtir. Kanda kâfi kalsiyum yoksa, bedenin bu hayati süreçler için kullanabileceği kalsiyum kemiklerden ve dişlerden alınır.
Kalsiyum eksikliğine yol açan nedenler ortasında kâfi kalsiyumun alınamadığı yanlış beslenme, emilim bozuklukları, bağırsak meseleleri, bir besin alerjisi nedeniyle kısıtlayıcı bir diyet uygulamak zorunda kalmak ve kalsiyum kullanımını azaltan birtakım ilaçlar bulunur.
Günlük kalsiyum gereksinimi yaklaşık 1200 mg’dır. Kalsiyum açısından güçlü besinler ortasında süt, yoğurt, somon balığı, peynirler, yumurta, lahana ve brokoli üzere koyu yeşil yapraklı sebzeler, badem, soya sütü, susam, chia, baklagiller ve tahıllar bulunur.
D3 vitamini
D3 vitamini, kemik yapısının güçlü ve kemik kütlesinin kâfi olması için gereklidir ve kemiklerin olgunlaşmasını takviyeler.
Kalsiyumun hakikat kullanımı için D3 vitamini birkaç farklı istikametten gereklidir. Kalsiyumun bağırsaktan emilmesi için D3 vitamini gereklidir. D3 vitamini paratiroid hormonu ile birlikte kalsiyum ve fosfor metabolizmasını düzenler. D3 vitamini ayrıyeten böbreklerden kalsiyumun geri emilimini de takviyeler (kanımızda dolaşan kalsiyumun birçok burdan gelir).
D3 vitamini açısından güçlü besinler ortasında süt, yoğurt, peynir, tereyağı, ton balığı, somon, uskumru, çeşitli mantarlar, karaciğer ve yumurta sarısı bulunur.
K2 vitamini
K2 vitamini, kalsiyumu kemiklere taşıyan ve kemik mineralizasyonunu düzenleyen protein olan osteokalsini aktive eder. K vitamini, kemik kaybını ve kemik oluşumunu düzenlemeye yardımcı olur.
Ayrıca K vitamini, kan damarlarında ve başka dokularda fazla kalsiyum birikmesine müsaade vermez, bu nedenle arterioskleroz tedavisine de katkıda bulunur.
K2 vitamini ayrıyeten D3 vitamini ile birlikte çalışır, kemik sıhhati ve osteoporoz tedavisi için birbirlerinin işleyişini dayanaklar.
K2 vitamini açısıdan varlıklı besinler ortasında brokoli, kuşkonmaz, fasulye, bezelye, yumurta, domates, süt ve süt eserleri ve böğürtlen bulunur.
Magnezyum
Magnezyum eksikliği kemik sıhhatini çeşitli formlarda tesirler ve magnezyum bu nedenle osteoporoz tedavisi için gereklidir. Lakin osteoporoz denilince magnezyum nadiren akla gelir.
Fosfat, kalsiyum ile birlikte hidroksiapatit formunda birleştirilir ve dişlerin ve kemiklerin uygun biçimde sert ve sağlam olmasını sağlar. Bu hidroksiapatit düzeneği, mineralin kemiklere dahil edilmesini azalttığı ve kemiği tahrip eden hücrelerin (osteoklastlar) fonksiyonunu uyararak kemik metabolizmasını artırdığı için magnezyum eksikliği ile değiştirilir.
Magnezyum eksikliği paratiroid hormonu ve D vitamini etkileyerek kalsiyum istikrarını bozar ve bu durum hipokalsemiye (kalsiyum eksikliği) yol açabilir.
Magnezyum eksikliğinde kemik döngüsünü ve osteopeniyi yani kemik yoğunluğunun azalmasını uyaran inflamatuar sitokinlerin sayısı artar.
Magnezyum açısından güçlü besinler arasında kabak çekirdeği, keten tohumu, susam, badem, kaju, yer fıstığı, pazı, kabak, ıspanak, brokoli, salatalık, kereviz, mercimek, fasulye ve nohut bulunur.
