Yağlı güreş olarak başladı, “Altın Portakal”a dönüştü
Vakanüvis
59. Antalya Altın Portakal Sinema Şenliği yarın (Cumartesi) başlıyor. 1-8 Ekim tarihleri ortasında gerçekleşecek olan şenlik, ismi üstünde, en fazla sinemalarıyla konuşulacak elbette.
Tabii, “ünlüler, kim ne giydi, kırmızı halı, mükafatlar hak edenlere mi verildi, sinemaya dair ‘derin’ tartışmalar” da şenlik ortamının olmazsa olmazlarından olacak.
Altın Portakal Sinema Festivali’nin günümüzdeki bu “ciks hâliyle” mazideki hâli ortasındaki farklılık ise göz atmaya değer…
Aspendos’un birinci sahipleri Persler de güreşiyordu
Antalya Altın Portakal Sinema Festivali’ne kadar uzanan tarihî sürecin birinci başlarında, antik çağlarda, görsel sanatların öncü şubesi tiyatro olsa da Antalya özelinde baskın olan şov aslında güreşti.
Bugünkü Serik ilçesinde yer alan Aspendos’un güreşlerle anılması epeyce eskilere gitmekteydi. M.Ö. 500’lü yıllarda bölgeye hâkim olan Persler, – daha sonra Aspendos antik tiyatrosunun da yapılacağı – bölgede her yıl güreş turnuvaları düzenliyorlardı.
Dönemde, güreş o kadar kıymetliydi ki, yaklaşık bir asır kullanılan Pers sikkelerinin bir serisinin üzerinde, çıplak hâlde güreşen iki erkek kabartması yer almıştı. Aspendos antik tiyatronun üretimine ise Roma İmparatoru Pius (M.S. 138 – 131) vaktinde başlanmış, bir öteki Roma İmparatoru Aurellius (M.S. 161 – 180) devrinde de şovlara açılmıştı.
Açılışından sonra yeniden güreşler düzenlendiyse de yapının asıl fonksiyonu tiyatro olmuştu.
1932 yılındaki ismi “Antalya Belkıs Güreşleri”ydi
Güreşe ait bu türlü bir art planı olan kentte, Osmanlı periyodunda de klâsik yağlı güreşler düzenlenmişti. Bugünkü şenliğin nüvesini oluşturan aktifliklerin geçmişi ise 1930’lu yıllara dayanmaktaydı.
Serik ilçesi, Belkıs köyündeki Roma periyoduna ilişkin, “Belkıs Harabeleri” olarak da anılan Aspendos Tiyatrosu’nun 1932 yılında kısmen restore edilmesinin akabinde; burada, gelirleri Kızılay’a aktarılmak üzere güreş karşılaşmaları düzenlenmeye başlanmıştı. Aspendos’ta sonrasında da okul, Halk Konutu üzere kurumlar faydasına güreş tertipleri yapılmıştı.
Zaman içerisinde şovlara tiyatro da dâhil edilmesine karşın, Aspendos’taki etkinlikler uzun yıllar yağlı güreşlerle anılmıştı. Bu doğrultuda, 1950 yılından itibaren antik tiyatro etrafındaki güreş müsabakaları resmi olarak da “Belkıs Güreşleri” ismiyle düzenleniyordu.
Filmler değil, güreş grupları yarışıyordu
İlerleyen yıllarda şenliği daha kapsayıcı bir isim altında, daha kalabalık bir kitleye mal etmek isteyen Antalya Belediyesi, 1959’dan itibaren tertibin ismini “Antalya Festivali”ne çevirecekti. Bu periyotta şenliğin yalnızca ismi değişmekle kalmamış, müddeti üç güne çıkartılmış, ek şovlar de konulmuştu. Ayrıyeten PTT, iki Aspendos hatıra pulu da basmıştı.
Ancak belediye diğer şovlar eklese de şenliğin baskın tertibi tekrar güreşler olacaktı.
O kadar ki, güreşler ağır bir ilgi gördüğü için yağlı güreşlere ilaveten Ankara, Eskişehir, Denizli ve Antalya Esnaf Spor Kulüplerinin özgür güreş kadroları şenliğe davet edilmişti.
Süreçte; Antalya’yı Tanıtma ve Turizm Derneği devreye girmiş, şenliğin birinci günü Cumhuriyet Meydanı’nda Mehter Ekibi, Isparta Tümen Bandosu, güreşçiler, itfaiye teşkilatı, okul öğrencileri ve meslek teşekküllerinin iştirakiyle kortej uygulaması da başlatılmıştı.
27 Mayıs 1960’taki şenlik, darbe kurbanı oldu
Antalya Festivali’nde sinema gösterimlerinin yer alması fikri ise 1960 yılında gündeme gelmişti. Belediye Başkanlığı, bu emelle belgesel sinema imalcisi Behlül Dal’a yetki vermiş, Kısım da 80 şahıstan oluşan 14 komite kurmuştu. Şenlik 27 Mayıs 1960 günü başlayacaktı lakin askeri darbe olunca bütün program suya düşmüştü.
Yirmi yıl sonra, 17. Altın Portakal Sinema Şenliği de tekrar bir darbe, 12 Eylül darbesi nedeniyle yapılamayacaktı. Bu şenliğin mükafatları, 31 yıllık bir ortadan sonra, 2011 Antalya Altın Portakal Sinema Şenliği kapsamında, o devrin heyet üyeleri tarafından yine değerlendirilip, “Altın Portakal’ın Geç Gelen Ödülleri” başlığı altında sahiplerine verilmişti.
İlerleyen süreçte, 1961’de şenlik biraz daha kapsamlı hale gelmiş, 1962’de ise Alman Kültür Sinemaları ile Amerikan Haberler Servisi’nin hazırladığı tanıtıcı sinemalar gösterilmişti. Bir sonraki yıl şenliğe “ulusal sinema yarışması” kategorisi eklenmiş, Shell Sinema Grubu sinema gösterimi sunmuş, muhtemelen Türkiye’deki birinci televizyon aygıtı da bir stantta halka tanıtılmıştı.
Uzun yıllar “belediye tabibi” olarak misyon yapan Avni Tolunay’ın 1963 yılında Antalya Belediye Başkanlığına seçilmesiyle birlikte de şenliğin sinema yüklü tarafı öne çıkmıştı. Bu doğrultuda, Antalya Şenliği, 1964 yılında “Antalya Altın Portakal Sinema Festivali” olarak tescil edilecekti.
Ve “portakal” şenliğe ismini veriyor…
Aynı yıl şenliğin amblemi de ortaya çıkmıştı. “Antalya’nın portakalı, denizi, tarihi öğeleri Venüs heykeliyle bütünleştirilerek” bugünkü amblem tasarlanmıştı. Şenliğin mükafatı olarak da “Venüs heykelciği” belirlenmişti.
Toros mermerden yapılan Venüs heykelciğinin elinde ise şenliğin simgesi olan altın kaplama “Altın Portakal” yer almaktaydı. “Venüs”, putperest antik Yunan inancında “aşkın ve hoşluğun tanrıçası” olarak ortaya çıkan “Afrodit”in yerine, Roma devrinde bu isme evrilmişti.
Venüsün, şenliğin simgesi yapılması ise yıllar içinde tartışmaları da beraberinde getirmişti.
Şehri Venüs heykelleriyle donatma fikri CHP’nindi
Akdeniz Üniversitesi rektörü olduğu periyotta başörtüsü yasakçılığıyla tanınan Mustafa Akaydın’ın CHP’den Antalya Büyükşehir Belediye Lideri olmasıyla birlikte başlattığı, kentin değişik yerlerine polyesterden Venüs heykellerini dikme uygulaması ise tartışmaları daha da büyütmüştü.
Polyester heykeller, müstehcenlik tartışmalarına yol açmıştı. Akaydın’ın akabinde Antalya Büyükşehir Belediye Başkanlığına seçilen AK Partili Menderes Türel, vatandaşların haklı şikâyetini dikkate alarak bu uygulamadan vazgeçince de aşikâr çevrelerden ağır tenkitler almıştı.
Ancak ilerleyen yıllarda CHP’nin Antalya’da lokal seçimleri tekrar kazanmasıyla birlikte kentin değişik yerlerine heykelleri dikilmesi uygulaması tekrar başlamıştı.
– Reyhan Varlı Görk, “Nedir Şu Yeşilçam’ın Meyvesi Altın Portakal?” Akdeniz Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Mecmuası, Sayı 20, Yıl 2020 – “Festival tarihçesi”, ntv-msnbc, 30 Eylül 2002
– Antalya Sinema Şenliği, antalyaff.com