Devrim arabası takımının müdürü: Yedek şişede akaryakıt vardı, kullanmadılar
Vakanüvis
Türkiye’nin heyecanla beklediği vizyon proje Togg’un seri üretiminin gerçekleştirileceği Gemlik Yerleşkesi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın iştirakiyle Cumartesi günü açılıyor. Milletçe göğsümüz kabaracak. Muhalif kısımlarda, bu memnun günden güya keyifli olmadıklarını düşündürtenler de var doğal.
Bu çevrelerin hâli, yaklaşık yarım asır evvel İhtilal arabasının etrafındaki tartışmaları, argümanları, karanlık noktaları da akla getiriyor. Büyük bir talihsizlik yaşayan daha doğrusu yaşatılan bu birinci yerli arabaya dair çok şey yazılıp çizildi. Bu meyanda, o yıllarda projenin başında olan, sonrasında Sanayi Bakanlığı da yapan Orhan Alp’in anlattıkları da ibretlik. Yıllar yıllar öncebir meslek mecmuasına röportaj veren Orhan Alp, Devrim’in etrafında olup bitenleri “gayet sansürsüz” ortaya koymuş.
Profesör Porsche’tan eğitim alıp Türkiye’ye gelmişti
2010 yılında hayata veda eden Orhan Alp, 2007 yılında TMMOB’un “Mühendis ve Makine” mecmuasına verdiği röportajda, öncelikle eğitim ve iş hayatını anlatmıştı. Alp, 1937 yılında devlet bursuyla Almanya’ya mühendislik eğitimine gönderilmişti. Burada Volkswagen’in ünlü Beetle’ını (Kaplumbağa) tasarlayan, Alman tankları Tiger I, Tiger II ve Elefant’ın dizaynlarına da katkıda bulunan, ayrıyeten Porsche araba fabrikasının kurucusu olan Prof. Dr. Ferdinand Porsche’un öğrencilerinden olan Orhan Alp, 1942 yılında, 23 yaşındayken Berlin Teknik Üniversitesi’ndeki mühendislik tahsilini tamamlamıştı.
Çalışma hayatına başladığı TCDD’de “Fabrikalar Şube Amirliği”, “Başmühendislik”, “Teknik Müşavirlik”, “Başkan Yardımcılığı” ve “Fabrikalar Dairesi Başkanlığı” vazifelerinde bulunan Alp; 1964 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde ders de vermişti. Daha sonra siyasete atılan Orhan Alp, 1965 yılında Demirel Hükümeti’nde Bayındırlık Bakanlığı’na getirilmiş, 1978 yılında ise CHP’ye geçerek Ecevit Hükümeti’nde Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yapmıştı.
27 Mayısçılar, Devrim’in beş ay içinde yapılmasını istemiş
Eskişehir’de; demiryollarının, lokomotif başta olmak üzere teknik gereksinimlerine yönelik üretim yaptıklarını anlatan Orhan Alp, İhtilal arabası fikrinin ortaya atılması ve sonrasındaki gelişmeleri şöyle anlatmıştı:
“Adı İhtilal olmasın Anadolu olsun” dedim lakin dinletemedim
Orhan Alp, çalışmalara bir İngiliz, bir de Aman otomobilini alıp, fabrikaya getirmeleriyle başladıklarını belirterek, sonrasını şöyle anlatmıştı: “Küçük otomobiller vardı, onlarla ilgilenmedik. Fikrimiz şu: En az 60 beygir olsun ki güçlü olsun. Motorlarıyla çok uğraştık. Gerçekten olağanüstü motorlar yaptık. İmalata devam ederken, yetkililerle görüşmelerimde daima, ‘Bu otomobilin ismi Anadolu olsun’ diyordum. Anadolu bizim gözbebeğimiz. Cumhuriyet Bayramı yaklaşmıştı, otomobilin bitmesine 10-15 gün kalmıştı. Emin Bozoğlu isminde bir Genel Müdür Yardımcısı vardı, o geldi, ‘Anadolu olmaz. Hükümette karar alındı, ismini İhtilal koyacağız’ dedi. İtiraz ettim. ‘Yanlış yoldasın. Bu isim siyasi olur. Bu ismin ne getireceği aşikâr olmaz’ dedim lakin dinletemedim.
Eğer İhtilal arabası demeseydik bu iş bugün vagon imali üzere büyük çapta devam eder, Türkiye’nin durumu farklı olurdu. İsmi neden sorun oldu? Şundan: Meselâ, Süleyman Demirel Başbakan oldu, bu İhtilal arabasından alayla bahsetti. Yani gelen iktidarlar, ihtilal siyasetinin bir işi mülahazasıyla İhtilal otomobillerini tutmadılar. Bu siyasi bir sorun oldu. Bunu herkes anlamıyor ancak bu türlü bir boyutu da var. Demirel’e meselâ ben, ‘Devrim’i yapanlardanım’ demedim. Deseydim beni uzaklaştırırdı. Meselâ, Vehbi Koç biliyordu bunları, Anadolu ismi macerasını ve o ürettiği otomobile Anadol dedi.”
Devrim trenle değil de karayolundan gelseydi iş öteki olurdu
Devrim otomobillerinin çok tartışılan “benzin koymayı unutma” olayını da anlatan Orhan Alp, buradaki yanlışın, otomobilleri trenle yollama kararıyla başladığını söylemişti. Alp, şunları anlatmıştı: “Aslında otomobiller Eskişehir’den Ankara’ya kara yoluyla gelebilirdi lakin birileri ‘Trenle gitsin’ diyor. Trenle gidince de ‘Vagon içinde akaryakıtlı araç olmasın, kaza olur, bir şey olur, patlar yanar filan.’ deniyor. Otomobilleri kullananlar, fabrikada yetişen adamlardan. Trafikçiler otomobilleri bunlardan merasim için alıyor lakin bu bizim fabrikada yetişen adamlar, ‘Arabada akaryakıt yok.’ demiyorlar. Orada biraz da sabotaj var. Birisinde de bir şişe akaryakıt var hem de, yüksek oktanlı da ancak demiyorlar işte ‘Benzin var’ diye. Kimseyi itham etmek istemem lakin ben olsam akaryakıtsız götürür müyüm devlet liderinin yanına? Olmaz yani değil mi? Demek ki bu çocuk, hem de mühendismiş, ben adamı tanıyorum. Biraz ağır, fen bir adamdır ancak olağan artık Vehbi Koç da otomobil imal etmek için takip ediyordu bu imalatı. Ben hiçbir vakit Vehbi Koç’u kötülemek istemem. Uygun yetişmiş, memleketine hizmet etmiş bir adam. Fakat doğal burada biraz ihmal var. Ben olsam o mühendisin yerinde, kıyameti kopartırım, arabayı yerinde durdururum, önüne geçerim, ‘Arabanın akaryakıtı yok! Siz mecnun misiniz bunu buraya getiriyorsunuz?’ derim.”
Röportajda, “Peki daha sonra Anadol’u yapan takımlar içinde yer aldı mı bu mühendis?” sorusu üzerine de Alp, “Evet doğal, o oradaydı. Sabotaj değil fakat ihmal var. Yani çocuğun, akaryakıtsız arabayı Meclis’e götürmesini affetmiyorum. Bu işte günahına girmeyeyim lakin şayet Devrim’i tutan birisi olsaydı bunu yapmazdı. Size sorarım yani. İki otomobil var, ikinci otomobilde biraz akaryakıt varmış. Cemal Gürsel de hiç akaryakıtı olmayan otomobile binmiş O adam nasıl müsaade ediyor? Cemal Gürsel’i ben nasıl bindiririm? Bunu bana izah etsinler. Ben üretimde vardım, otomobillerin Ankara’ya gidişinde dahlim yoktu. Ben duyunca doğal, çabucak gittim otomobilin yanına, akaryakıt koyduk. Sonra hipodroma merasime gittik. Hatta otomobillerin birinde de ben vardım merasimde. Cemal Gürsel düzgün niyeti bir adam lakin bu imalatı istemeyenlerin bu türlü bir hareket yapabileceklerini düşünmesi lazımdı. Bunu etrafına söylemesi lazımdı.”
Devrim otomobillerinden birisinin kayıp olduğunu da anlatan Orhan Alp, “Birkaç yıl evvel, birini getirdiler. Bindik. Diyorlar ki, ‘Dört tane var.’ Hayır efendim, yalnızca iki tane yapıldı, öbürü de kayıptı. Bu projeye karşı olan biri, Devrim’e karşı olan biri, bir adam bunu kırdı, bunu paçavraya çevirdi” demişti.
“Biz bunu yapamayız” diyen bir baş var
Eski Sanayi Bakanı Orhan Alp, söyleşisinde, Türkiye’nin gelişmiş üretim yapamayacağına inanan bir kısmın evvelce beri var olduğunu lisana getirmişti. “Bu baş var hala. ‘Biz bunu nasıl yaparız? Yapamayız’ diyen bir kafa” tabirini kullanan Alp, İhtilal arabasının üretim sürecine başladığında kendisine söylenenleri şöyle aktarmıştı: “Bana, ‘Topluiğne bile yapamadık, sen neyin peşindesin Orhan Beyefendi?’ derlerdi. ‘Nasıl toplu iğne yapamayız’ diye daima hayret etmiştim. Bugüne bakalım. Artık, bu kadar telefon daima ithal. Yolda giderken bakıyorum otomobillere, 22 tane marka var, bunlar ithal, yedek modülleri ithal, her şeyleri dışarıdan. Burada yapılan otomobilleri da tutmuyorum. Zira dışarıdan geliyor her şey, burada monte ediliyor. Bunlar yerli malı otomobil değil.”
Yapacaktık yerli arabayı, halka ucuza satacaktık
Devrim arabası projesinin başındaki isim Orhan Alp, röportajda Türk otomotiv sanayiinin yanlış bir çizgide geliştiğini de kaydetmişti. Alp, şu değerlendirmelerde bulunmuştu: “Bugün yüreğim sızlıyor. Türkiye’yi buna layık görmüyorum. Biz evvela kendi ulusal otomobilimizi yapacaktık ve halka açık, ucuz olacaktı. Herkesin almasını teşvik edecektik. Sonra meselâ, askeriyeye verirdik, devlet dairelerine verirdik. Artık yapılacak aşikâr. Derhal yerli arabayı başlatmak lâzım. Benim kendime nazaran bir fikrim var. Sanayi Bakanlığı’nın, ‘Her vilayette şunu şunu imal edeceğiz’ demesi lâzım. Meselâ, Necmettin Erbakan ‘Konya, Kayseri, Ankara’ demiş, üçünün ortasında bir tercih yapamadığı için de başlatamamıştı. Bakanlık diyecek ki, ‘Biz şu kentte araba yaptıracağız.’ Meselâ, Urfa’ya gideceksin, işadamlarına ‘Sizin kentinize fabrika kuracağız’ diyeceksin. Sonra İstanbul’daki Urfalı işadamlarını da toplayacaksın, 15, 20 işadamını ortak edeceksin, başına da muteber birini getireceksin. Otomobil yapmakta ne var?”
