TTB’nin selefleri silah üzerine yemin etmişti
Vakanüvis
Türk Tabipleri Birliği Lideri Şebnem Korur Fincancı’nın, Türk Silahlı Kuvvetleri’ni kimyasal silah kullanmakla itham edişine yönelik reaksiyonlar sürüyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan “Bu namussuzluktur, ahlaksızlıktır” derken, 27 kentin Tabip Odası Lideri da Fincancı’nın istifasını istedi. Ve basına yansıyan daha pek çok da reaksiyon var…
Peki, TTB neredeyse tüm tarihi boyunca neden daima buna benzeri tavırlar sergiliyor, neden çok sık yansıların odağı haline geliyor?
TTB’deki bu yapısal / kurumsal / esaslı duruşun kökeni nerelere uzanıyor olabilir?
Bakalım…
“Ah nolaydı Rousseau üzere bir lalam olaydı”
Osmanlı’nın yıkılış sürecinde Batılı fikirlere yönelen bir kısım okumuş, en çok pozitivizme meyletmişti. Peşpeşe gelen askeri mağlubiyetler, ekonomik kasvetler, ana gövdeden kopup giden topraklar, kendisine “aydın” diyenlerde bir aşağılık kompleksine yol açmıştı. Bu kesim, kendi bedellerini aşağı buluyor, Avrupa’nın her türlü fikrine ise kayıtsız kuralsız bağlanıp, hayranlık duyuyordu.
Mesela, Jöntürk Ziya Paşa – ki aslı Ziyaeddindi lakin kuvvetle olası “dini tını”ya yer vermemek ismine yalnızca Ziyayı kullanıyordu – bir defasında, “Ah n’olaydı Rousseau üzere bir lala elinde büyüseydim” demişti.
Birçok kentte valilik de yapan Ziya Paşa; tiyatroya çok kıymet veriyor, Fransızcadan piyesler çevirtip sahneye koyduruyordu.
“Pozitivizm Dini’nin İlmihali” Tıbbiyelilerin baş ucu kitabıydı
Ondört yaşındayken ailesine “athe” olduğunu açıklayan ,23 yaşında bir fahişeyle evlenen, istikrarsız hareketlerinden ötürü akıl hastanesine kapatılan, Sen Irmağına atlayarak intihar teşebbüsünde bulunan, âşık olduğu “pozitif bakire” Clotilde isimli kız veremden hayatını kaybettikten sonra ona 181 mektup yazan, vefatına kadar da Clotilde’nin fotoğrafının bulunduğu masanın önünde her gün iki sefer tapınmaya varan hareketlerle merasim yapan – esasen bu merasimlerin biri sırasında ölmüştü – Auguste Comte, Yeni Osmanlıların adeta piriydi.
Comte; babası İngiliz Ali İstek ile sonradan Müslüman olmuş Avusturyalı bir hanımın çocuğu olan Ahmet Rıza’yı “Poztivizm Dini”nin – “İnsanlık Dini” de deniyordu – Türkiye temsilcisi yapmıştı.
Comte, temsilcisi Ahmet İstek aracılığıyla Osmanlı okumuşlarına kolay kolay ulaşıyordu. Bu ismin hayranları artıyordu. Ziya Gökalp misal, “İnsanlık Dini” için şiir yazmıştı:
“Ben sen o yok biz varız / Hem ilah hem kullarız / Biz demek bir demektir / Ben sen ona taparız.”
Comte Jöntürkler için, “Yenileşmiş Müslümanlar olumlu dine, Batılı havarilerden daha elverişliler” diyordu.
Tanzimat’ı getirişini övdüğü Reşit Paşa ile de mektuplaşan Auguste Comte, ayrıyeten “Pozitivist İlmihal”i kaleme almış, bu kitap Tıbbiye öğrencileri ortasında elden ele dolaşır olmuştu.
Mac Farlane: Tıbbiye’de “Dinsizliğin El Kitabı” okunuyordu
Osmanlı yönetiminin; ülkenin bilim ve teknolojide geri kalmışlığını azaltmak için peş peşe kurduğu çağdaş okullar, buralarda okuyan gençler üzerinde ise tam aksi bir tesire yol açmıştı.
Yönetim; bu okullardan yetişenler ülkesine bağlı olacak, hizmet edecek diye umarken, öğrenciler Batının seküler ideolojilerine meyledecek, ülkesinden ve milletinin bedellerinden uzaklaşacaklardı; bilhassa de Tıbbiye’de okuyanlar.
1847’de Tıbbiye’yi ziyaretine ait müşahadelerini şaşkınlıkla anlatan Avrupalı ziyaretçi Mac Farlane, okulun kütüphanesini görünce, “Çoktan beri, bu kadar düpedüz materyalizm kitaplarını toplayan bir koleksiyon görmemiştim. Genç bir Türk tabibi oturmuş, dinsizliğin el kitabı olan Baron d’Holbach’in Systéme de La Nature’ünü okuyordu. Raflar, Fransız devrimcilerinin, materyalistlerin kitaplarıyla doluydu.” diye yazmıştı.
Tıbbiyeliler, idaresi devirme sevdasına kapılmışlardı
Ülkedeki birinci tıp cemiyeti 14 Şubat 1856’da “Türk Tıp Cemiyeti” ismiyle kurulmuştu.
Bu oluşum, tabipleri ve tıp okuyanları bir ortaya getirme maksadıyla kurulmuş olsa da fazla bir varlık gösteremmişti. Zira ne tabipler ne de hekimlik eğitimi alanlar kendi meslek örgütlerine gereken ilgiyi göstermiyordu. Onlar için varsa yoksa siyaset kıymetliydi. Çok sayıda hekim ancak en çok da Tıbbiye öğrencileri, mesleklerini geliştirmek yerine ülkenin idaresini değiştirme sevdasına kapılmışlardı.
Talebeler birden fazla vakit derslere girmiyor, onun yerine iktidara gelirlerse ülkeyi nasıl yöneteceklerine dair ateşli tartışmalar yapıyorlardı. Türk Tabipleri Birliği tarafından hazırlanan tarihçede bile bu durum, “Türkiye’de tabipler örgütlülük içinde olmasalar da özgürlükler konusunda her vakit öncü olmuşlardır.” denilmekte.
Gemi azıya alanlar Fizan’a sürülmüştü
Bu güruhun önde gelen isimlerinden İshak Sükûti, İbrahim Temo, Abdullah Cevdet ve Çerkez Mehmed Reşid, 21 Mayıs 1889 tarihinde Askeri Tıbbiye’nin bahçesinde toplanıp, İttihat Terakki Cemiyeti’ni kurmuşlardı.
Gruba daha sonra Hüseyinzade Ali Beyefendi, Konyalı Hikmet Emin Beyefendi, Cevdet Osman, Kerim Sebatî, Mekkeli Sabri Beyefendi, Selanikli Nazım Beyefendi, Şerafettin Mağmumi, Giritli Şefik de katılmış, bunlar Edirnekapı’daki bir bağ konutunda silah üzerine yemin ederek “II. Abdulhamit düzeni”ne son verme kararı almışlardı.
Tıbbiye’de yasal yönetime karşı sık sık açık ya da kapalı toplantılar yapıyorlardı. Öğrenciler bazen de devlet yöneticilerine karşı saygısızca tavırlar sergiliyorlardı. O zamanın adetince, yoklama sırasında ismini söyleyen öğrenci akabinde “padişahım çok yaşa” kederi. Tıbbiyeliler ise ya bunu söylemiyor ya da “Padiaşhım baş aşağa” diye bağırıyordu.
II. Abdulhamit anılarında, hem Tıbbiyelileri hem de hocalarını kast ederek, “Meslekleri olan doktorlukla uğraşacakları yerde siyaset ile lakin karmakarışık bir siyaset ile uğraşmaktalar” demişti.
Gelişmeleri uzun vakit sabırla yalnızca izlemekle yetinen Sultan II. Abdulhamit, Tıbbiyelilerin cüretlerini düzgünce arttırmaları üzerine nihayet harekete geçecekti. Artık öğrenciler takibata uğramaya başlamışlardı. Vakit zaman cezalandırmalar da devreye giriyordu.
1897 tarihinde “Sultan’a isyan edilmesi çağrısı” üzerine, Tıbbiyelilerin büyük bir kısmı Libya’daki yerleşim bölgelerinden biri olan Fizan’a sürülmüştü. İttihat ve Terakki vakit içerisinde, tıpkı dönemde kurulmuş irili ufaklı başka pek çok örgütle birleşerek Osmanlı coğrafyasının en güçlü teşkilatı haline gelmişti. Örgüt evvel, 13 Nisan 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanını sağlamış, 27 Nisan 1908 yılında da II. Abdülhamit’i tahtan indirmeye muvaffak olmuştu. Kuruluşundan itibaren örgütü yakından takip eden İngiltere Dışişleri Bakanlığı Doğu Masası yetkililerinden George Kidston, 21 Aralık 1918 tarihli raporunda “Bu saklı yapının, Masonluğu İtalya’dan getiren ve Selanik Locasının en önemli kurucusu bulunan Carrasco (Karasu) ile çok sıkı bağlantısı olduğu bilinmektedir” demişti.
Batılı pek çok ülkenin istihbarat raporlarında da İTC için “Çetecilik yoluyla idaresi ele geçiren birinci hareket” tabirlerine yer verilmişti.
Hekimler için örgütlenme yasası çıkartan Menderes’e de direnmişlerdi
Osmanlı Devleti yıkılıp Cumhuriyet kurulurken esaslı bir yapıya sahip olmayan doktorlar için harekete geçen ise Demokrat Parti iktidarı olmuştu. Başbakan Adnan Menderes, Türk tabiplerinin örgütlenmesi için bir yasa hazırlatmıştı.
6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanunu bu türlü bir ortamda 23 Ocak 1953 tarihinde yürürlüğe girmişti. Bu yasa; Türkiye hudutları içinde hür yahut resmi görevli asker sivil tabip ve diş tabiplerini içine alan bir yasaydı.
Yasanın 2. Hususu TTB’yi, Tabip Odaları, Merkez Kurulu ve Yüksek Haysiyet Divanı ile Büyük Kongre’den oluşan hükmi şahsiyeti haiz bir teşekkül olarak tanımlıyordu. Bundan evvel ismi var kendi yok “Ettıba Odaları”, kesimde etkisiz eleman üzereydi. Bu odalar, kamu otoritesi nezdinde saygın bir muhatap üzere görülmüyordu.
Hekimler, yıllar yıllar sonra yasal teminatla bir kamu kuruluşu mahiyeti de taşıyan düzenlemeyi DP’ye ve Adnan Menderes’e borçluydu.
Ne var ki, muayene ve tedavi fiyatlarının giderek fahiş noktalara vardığını nazaran Adnan Menderes, tabip fiyatlarına narh koyma teşebbüsünde bulununca tıpkı TBB çabucak isyan bayrağını açmıştı. Bu “direniş” TBB Tarihçesi’nde “TTB Merkez Kurulu Kurucu Lideri Doç. Dr. Ahmet Rasim Onat 1953-1961 yılları ortasında 8 yıl (4 dönem) TTB Başkanlığı yaptı, Menderes hükümetinin hekimleri kısıtlayan narh kanununa muvaffakiyetle karşı koydu.” sözleriyle anlatılmaktaydı.
TTB ile 12 Mart darbecileri ortasındaki “normalleşme”
TTB, 1970’lere gelindiğinde giderek sol bir çizgiyi benimsemeye başlayacak lakin bu kimliğine karşın darbeci bölümlerle de münasebetleri olağan seyredecek hatta olağandan de daha hareketli hale gelinecekti.
1965’te başkanlığa seçilen Erdal Atabek’in bölümünde, “demokratik kitle örgütü” TTB, demokrasiyi askıya alan darbecilerle rastgele bir sorun yaşamamıştı. Kurumun tarihçesinde cunta günleri için, “12 Mart sonrası oluşan gerginliğin azalmasıyla birlikte örgütte hareketlenme başlamıştı.” denilmekteydi.
Bu yıllarda TBB’nin sloganlarından kimileri şunlardı:
“1 Mayıs Yasaldır – Demokratik Üniversite – Silahlanmaya Hayır.”
Tıpkı Tıbbiyelilerin meslekleriyle direkt ilgili olmayan mevzularda kamuoyu önüne çıkmaları üzere 70 yıl sonraki ardılları da tıpkı anlayıştaydı. TTB yalnızca 12 Eylül darbesinde biraz takibata maruz kalmıştı.
12 Eylül darbesi sonrasında kimi odalar ve İstanbul Merkez Kurulu kapatılmış, tüm evraklarına da el konulmuştu. TBB idare ayrıyeten komünizmi yasaklayan 141 ve 142’ye muhalefetten Diyarbakır’da yargılanmıştı.
Tanıl Bora: Mesleğinizin problemleriyle ilgilenmiyor, daima negatif davranıyorsunuz
TTB Tarihçesi’nde, örgütle ilgili yıllar evvel kaleme aldığı bir kıymetlendirme yazısına yer verilen yayıncı müellif Tanıl Bora örgütle ilgili olarak şu sözleri kullanmıştı:
“Türk Tabipleri Birliği’nin kendi yakın olduğu kamuoyunda ortaya koyabildiği güçlü imajın, siyasete uzak duran kamuoyunda izdüşümü yok, yansıması yok. Türk Tabipleri Birliği faaliyetiyle uğraşan, idaresinde bulunan insanların hekimlikle alakalarının çok kuşkulu olduğu izleniminin çok yaygın olduğunu gözlüyorum. Söylemeye gerek yok, çok haksız bir kanı; ancak çok güçlü bir kanı. Pek çok beşerde TTB hakkında; çok da hekimlikle alakası kalmamış, çok da hekimlik bilmeyen ve esasen siyaset yapan bir beşerler kümesi izleniminin hala güçlü bir kökü olduğunu düşünüyorum. Siyasete ilgisiz pek çok tanıdığım doktor var. Onların gözünde de TTB, pek kendi alanlarıyla, meslekleriyle ilgisi olmayan işlerle uğraşan bir aksiyonerler kümesi. Tekrar genel kamuoyunda, yani siyasete daha uzak kamuoyunda yaygın olduğunu gördüğüm kıymetli bir nokta, Türk Tabipler Birliği’nin tepkici, negatif bir kuruluş olduğu. Bir televizyon dizisinde bir makus doktor tipi çizildiği vakit buna feveran eden, ancak toplumun sıhhat sorunun da o kadar fazla hassas olmayan; üçlü reçete olayında büyük bir isyan koparabilen, ama Yeşil Kart uygulaması vaadi konusunda ne dediği çok da muhakkak olmayan, o hususta tıpkı güç ile davranmayan bir kuruluş imajı. Mesleksel imtiyazlarını, mesleksel statüsünü korumaya çok yatkın, katiyetle mesleksel statükoculuğun bir örgütü imajı.”
– “Tarihe Giriş”, Türk Tabipleri Birliği, www.ttb.org.tr
– M. Sezai Berber, “Demokratik Kitle Örgütü Olarak Türk Tabipleri Birliği”, Türk Kütüphaneciliği Mecmuası, C. 4, S. 23, 2009 – Erdal Atabek 1966-1984 Periyodu TTB Lideri, “Nereden Nereye? Türk Tabipleri Birliği’nin Öyküsü”, istabip.org.tr
– Erol Özbilgen, “Pozitivizmin Kıskacında Türkiye”, Alternatif Üniversite Yayınları, İstanbul 1994 – Doç. Dr. Halis Ayhan, “Tanzimat Sonrası Din Eğitimi ve
Öğretimi”, Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu Bildirileri, s. 216